Ніякае брыдкае слова хай не выходзіць з вуснаў вашых, а толькі добрае на будаўніцтва ў веры, каб яно давала мілату слухачам (Пасланьне сьв. ап. Паўла да Эфэсянаў 4:29)
Полацкая трагедыя 1705 году 11 ліпеня 1705 году ў храме сьв. Сафіі ў Полацку расейскі цар Пётр разам з сьвітай закатаваў 5 манахаў-базыльянаў. Тагачасная Еўропа ўздрыганулася ад бессэнсоўнай жорсткасьці каранаванай асобы, аднак, з большага прамаўчала... І толькі Апостальская Сталіца публічна кінула расейскаму цару, пераможцу пад Палтавай, цяжкае абвінавачаньне за перасьлед Уніяцкай Царквы. Гэта быў ці не адзіны голас выразнага асуджэньня Пятра І, стваральніка Расейскай імперыі, якога ўжо баяліся і лічылі за лепшае не сварыцца з ім і якога пазьней так уславілі гісторыкі.
Канфесіянальныя “франты”, лініі “культурнага разлому” і “доўгая памяць” Прапануем аналітычны агляд навуковай працы амерыканскай дасьледчыцы Барбары Скінэр “Заходні фронт Усходняй Царквы. Уніяцка-праваслаўны канфлікт XVIII стагоддзя ў Польшчы, Украіне, Беларусі і Расеі”, які падрыхтаваў Аляксандар Пагарэлы.
27.02.2014
За кулісамі Полацкага царкоўнага сабора 175 гадоў таму, 12 (24) лютага 1839 г., у Нядзелю Праваслаўя, на сумесным служэньні ў Полацку трох біскупаў Ёсіфа Сямашкі, Васіля Лужынскага і Антонія Зубко, якія папярэдне здрадзілі Ўніяцкай Царкве і перайшлі ў праваслаўе, быў складзены “саборны акт” з прашэньнем аб падпарадкаваньні Ўніяцкай Царквы Сьвятому Сіноду Расейскай Праваслаўнай Царквы.
17.02.2014
Унікальны ўніяцкі храм у Вялікай Сваротве Адносна нядаўна рэстаўраваная праваслаўнымі (у 2006-2009 гг.) былая ўніяцкая царква Сьвятой Тройцы (1823 г.) у Вялікай Сваротве (Баранавіцкі р-н, Берасьцейская вобл.) — выключна арыгінальны храм, які ня мае сёньня больш аналагаў у Беларусі і вельмі рэдкі паводле сваёй архітэктуры нават для ўсёй Еўропы.
03.01.2014
Пратэст 111-ці З нагоды 175-х угодкаў пратэсту 111-ці ўніяцкіх сьвятароў у м. Царкоўна прапануем урывак з навуковага артыкулу вядомай дасьледчыцы Уніі, доктара гістарычных навук праф. Сьвятланы Марозавай “Супраціў дэўнізацыі на Беларусі ў 1834-1838 гг.”.
Адносна нядаўна рэстаўраваная праваслаўнымі (у 2006-2009 гг.) былая ўніяцкая царква Сьвятой Тройцы (1823 г.) у Вялікай Сваротве (Баранавіцкі р-н, Берасьцейская вобл.) — выключна арыгінальны храм, які ня мае сёньня больш аналагаў у Беларусі і вельмі рэдкі паводле сваёй архітэктуры нават для ўсёй Еўропы.
Сучасны выгляд царквы Сьвятой Тройцы ў Вялікай Сваротве (фота: “Туризм и отдых”, Н. Суслава).Што цікава: храм з бутавага каменю у Вялікай Сваротве фундацыі Незабытоўскіх быў узьведзены ў стылі класіцызм у 1823 г. на месцы старога драўлянага храму, які таксама быў трохкутны! А першы трохкутны драўляны барочны храм, пакрыты гонтай, пабудавалі тут яшчэ ў 1747 г. Фундуш гэтай царквы заклала радзіна Мікалая і Агнешкі (з Дамастаўскіх) Аўсяных. Фундатар быў пісарам скарбовым Вялікага Княства Літоўскага.
Падобныя трохкутныя храмы на тэрыторыі сучаснай Беларусі былі толькі ў двух мясьцінах: у Вялікай Сваротве і ў в. Вялікія Бесяды былога Вілейскага павету (сёньня — у Лагойскім раёне Менскай вобласьці). Але там драўляны ўніяцкі храм не захаваўся.
Рэканструкцыя выгляду драўлянага храму ў Вялікай Сваротве С. Сергачова.Архітэктурнае рашэньне храму ў Вялікай Сваротве ў выглядзе роўнабаковага трохкутніка надзвычай сьмелае і нечаканае ня толькі для Ўсходняй Царквы, але нават і для свайго часу. На жаль, імя архітэктара храму на сёньня застаецца невядомым. У Еўропе ёсьць лічаныя прыклады храмаў з трохкутнай сакральнай прасторай.
Адна з версіяў, чаму такая арыгінальная трохкутная архітэктура храму ў Вялікай Сваротве, акрамя сымболікі Сьвятой Тройцы, у гонар якой ён названы — спроба Ўніяцкай Царквы знайсьці свой адметны стыль, як найменш падобны да праваслаўя, каб не маглі адабраць і перадаць праваслаўным неўласьцівы іх традыцыі храм.
Дарэчы, у гэтай уніяцкай царкве алтар раней знаходзіўся па цэнтры храму і арыентаваны быў на паўднёвы захад. Гэта было заўсёды непрымальна для праваслаўнай традыцыі і пры аднаўленьні сьвятыні ў нашыя дні алтар быў перанесены ў кут. Уніяцкая Царква ў Беларусі пасьля Замойскага сіноду 1720 г. пачала арыентаваць многія свае новыя храмы не на ўсход, а часта ў кірунку Ерусаліму, Магілы Гасподняй. Гэтак, напрыклад, быў пераарыентаваны адноўлены ўніяцкім архібіскупам Фларыянам Грабніцкім старажытны катэдральны храм сьв. Сафіі ў Полацку (па лініі поўнач-поўдзень), базыльянская царква сьв. Пятра і Паўла ў Берасьці (дзе падпісаны Берасьцейскі мір у 1918 г.), царква ў Шчэбрыне Берасьцейскага р-ну і інш. А вось алтар па сярэдзіне храму — такіх прыкладаў ва Ўніяцкай Царкве пакуль больш не апісана. Хіба гэта была вялікая капліца?
Захавалася цікавае апісаньне ўнутранага выгляду гэтай царквы з візітацыі 1798 г., якая тады была яшчэ драўлянай. Паводле яго вакол сьценаў угары былі хоры з балясінамі, па кутах храму разьмяшчаліся тры закрыстыі з дзьвярамі на завесах. У адной з іх быў алтар сталярскай работы з абразом Найсьвяцейшай Багародзіцы. Рэканструкцыя выгляду мураванага храму ў Вялікай Сваротве Я. Чубінскага, візуалізацыя Ю. Тухольскай.Пасярод царквы разьмешчаны алтар разной работы, зроблены трохкутнікам. На мураваным прастоле (mensa), зьверху якога драўляная пазалочаная карона з разнымі анёламі, якія тую карону трымаюць, з аднаго боку — абраз Сьвятой Тройцы, з другога — абраз сьв. Мікалая, а з трэцяга боку — абраз Найсьвяцейшай Багародзіцы. На тых двух прастолах (менсах) па пары драўляных сьвечнікаў і па адным абрусе (tuwalnі), на першым з іх — дараносіца ўпрыгожаная (cyboryum malowane) з трыма дзьверкамі ў выглядзе замку (o trzech drzwiczkach zamczyste), сьвятыя дары ў даразахавальніцы алавянай (w puszce cynowey), пераносны алтарык (фератрон) з іконаю Ісуса Хрыста (Ołtarżyk ponosny z obrazem Pana Jezusa).
Дасьледаваньне, апісаньне і аналіз архітэктурных асаблівасьцяў гэтай унікальнай трохкутнай уніяцкай царквы з бутавага каменю ў Вялікай Сваротве праводзіў польскі навуковец Кшыштаф Ленартовіч у 2002-2005 гг. Перад ім на гэты храм зьвяртаў увагу ў 1992 г. толькі беларускі дасьледчык С. Сергачоў, які зрабіў рэканструкцыі першага драўлянага і пабудаванага на яго месцы пазьней мураванага храму. На тэрыторыі былога Вялікага Княства Літоўскага польскі дасьледчык архітэктуры Кшыштаф Ленартовіч налічыў усяго 5 храмаў з сакральнай прасторай у выглядзе трохкутніка. Тры іншыя прыклады такой храмавай архітэктуры — на тэрыторыі сучаснай Літвы. Аднак, на яго думку, царква ў Вялікай Сваротве ў Баранавіцкім раёне ня мае сярод іх непасрэдных аналагаў.Стан храму ў 2004 г. (фота А. Яроменкі).
Такім чынам, можна сьмела казаць, што храм Сьвятой Тройцы ў Вялікай Сваротве — унікальны і выключна цікавы аб’ект беларускай і ўніяцкай архітэктурнай спадчыны еўрапейскага значэньня. Цяжка паверыць, але, як аказалася, гэты храм да 2012 г. нават не зьяўляўся помнікам архітэктуры і не ахоўваўся дзяржавай!.. Безумоўна, ён мусіць цяпер стаць адным з адметных аб’ектаў для турыстаў.
Тым больш што мясьціны вакол адноўленай царквы ў Вялікай Сваротве таксама жывапісныя. Царква была часткай сядзібна-паркавага комплексу Незабытоўскіх на высокай тэрасе р. Сваротва — адзінай рэчкі, якая выцякае з Сьвіцязі. На жаль, сёньня гэтая сядзіба ляжыць у руінах. Засталіся рэшткі гаспадарчых пабудоваў, парк, алея старых дубоў, а вось ад палацу засталіся адно падмуркі...
Дарэчы, калі ў 1839 г. мясцовыя католікі абодвух абрадаў пазбавіліся права маліцца ў перададзенай праваслаўным царкве ў Вялікай Сваротве, на панскім двары была пабудавана з бутавага каменю рыма-каталіцкая капліца. Да сёньняшняга дня ад яе захаваліся толькі падмуркі крыпты.
Вядомы беларускі пісьменьнік і перакладчык Анатоль Клышка, які паходзіць з суседняй вёскі, узгадваў, што сярод мясцовых людзей хадзіла байка пра тое, як іх дзядоў і прадзедаў перахрышчвалі ў праваслаўе: “Людзей хапалі на дарозе ці ў полі і валаклі ў царкву. Але й народ ня дурань. Кожны насіў з сабой часнок у кішэні. Засьпеюць яго, а ён часначыну ўхопіць! Прывядуць у царкву, а ў яго пах з рота. Хрысьціцца ж трэба нашча! Тым і ратаваліся. Мудрагеліста было прыдумана. Наўрад ці абышлося без падказкі з боку ўніяцкіх сьвятароў”.
Важны дакумент з гісторыі Беларускай Грэка-Каталіцкай Царквы, стварэньня і існаваньня грэка-каталіцкага экзархату для Беларусі. Адшукаў і зьмясьціў у сваім Жывым Журнале Алесь Аўдзяюк. 
У гістарычным дасьледаваньні грэка-каталіцкага сьвятара з Горадні а. Андрэя Крата даецца аналіз прававога становішча Ўніяцкай Царквы Беларусі ў Расейскай імперыі і эвалюцыя царскай палітыкі ў дачыненьні Царквы за часоў цараваньня Аляксандра І і Мікалая І. 
У гістарычным дасьледаваньні грэка-каталіцкага сьвятара з Горадні а. Андрэя Крата даецца аналіз прававога становішча Ўніяцкай Царквы Беларусі ў Расейскай імперыі і эвалюцыя царскай палітыкі ў дачыненьні Царквы за часоў цараваньня Аляксандра І і Мікалая І. 
У гістарычным дасьледаваньні грэка-каталіцкага сьвятара з Горадні а. Андрэя Крата даецца аналіз прававога становішча Ўніяцкай Царквы Беларусі ў Расейскай імперыі і эвалюцыя царскай палітыкі ў дачыненьні Царквы за часоў цараваньня Аляксандра І і Мікалая І. 
11 ліпеня 1705 году ў храме сьв. Сафіі ў Полацку расейскі цар Пётр разам з сьвітай закатаваў 5 манахаў-базыльянаў. Тагачасная Еўропа ўздрыганулася ад бессэнсоўнай жорсткасьці каранаванай асобы, аднак, з большага прамаўчала... І толькі Апостальская Сталіца публічна кінула расейскаму цару, пераможцу пад Палтавай, цяжкае абвінавачаньне за перасьлед Уніяцкай Царквы. Гэта быў ці не адзіны голас выразнага асуджэньня Пятра І, стваральніка Расейскай імперыі, якога ўжо баяліся і лічылі за лепшае не сварыцца з ім і якога пазьней так уславілі гісторыкі. 
7 траўня ў царкоўным календары — дзень, калі Царква ў Беларусі ўшаноўвае адну з найвялікшых хрысьціянскіх сьвятыняў нашай краіны — цудадзейны абраз Маці Божай Жыровіцкай. 
Прапануем аналітычны агляд навуковай працы амерыканскай дасьледчыцы Барбары Скінэр “Заходні фронт Усходняй Царквы. Уніяцка-праваслаўны канфлікт XVIII стагоддзя ў Польшчы, Украіне, Беларусі і Расеі”, які падрыхтаваў Аляксандар Пагарэлы. 
175 гадоў таму, 12 (24) лютага 1839 г., у Нядзелю Праваслаўя, на сумесным служэньні ў Полацку трох біскупаў Ёсіфа Сямашкі, Васіля Лужынскага і Антонія Зубко, якія папярэдне здрадзілі Ўніяцкай Царкве і перайшлі ў праваслаўе, быў складзены “саборны акт” з прашэньнем аб падпарадкаваньні Ўніяцкай Царквы Сьвятому Сіноду Расейскай Праваслаўнай Царквы. 
Адносна нядаўна рэстаўраваная праваслаўнымі (у 2006-2009 гг.) былая ўніяцкая царква Сьвятой Тройцы (1823 г.) у Вялікай Сваротве (Баранавіцкі р-н, Берасьцейская вобл.) — выключна арыгінальны храм, які ня мае сёньня больш аналагаў у Беларусі і вельмі рэдкі паводле сваёй архітэктуры нават для ўсёй Еўропы. 
З нагоды 175-х угодкаў пратэсту 111-ці ўніяцкіх сьвятароў у м. Царкоўна прапануем урывак з навуковага артыкулу вядомай дасьледчыцы Уніі, доктара гістарычных навук праф. Сьвятланы Марозавай “Супраціў дэўнізацыі на Беларусі ў 1834-1838 гг.”. 
Гісторыя Царквы
